Δείξε μου τη βιβλιοθήκη σου να σου πω ποιος είσαι, λέει μια παροιμία. Για την ακρίβεια, δεν το λέει η παροιμία αλλά κάποιες δικές μου σκέψεις που έκανα προχθές με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου. Τις καταγράφω όμως σήμερα γιατί την Κυριακή είχαμε την Λέσχη Ανάγνωσης και έπαιζε και Ολυμπιακός-ΑΕΚ, οπότε δεν αφήνουμε τον γάμο να πάμε για πουρνάρια.
Σκέφτομαι ότι τα πιο επιδραστικά βιβλία στην Ιστορία του πολιτισμού και της ανθρωπότητας εν γένει δεν είναι τα ποιητικά ή τα λογοτεχνικά, αλλά τα κείμενα εκείνα που εγκαθιδρύουν μία πίστη: η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, το Ταλμούδ και η Τορά, το Κοράνι και τα ανάλεκτα του Κομφούκιου, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και ούτω καθεξής. Ίσως μάλιστα ακόμα πιο σημαντική από το περιεχόμενο ενός κειμένου να ήταν η ίδια η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο που έδωσε τη δυνατότητα διάδοσης του γραπτού λόγου σε ευρείες μάζες εγγραμμάτων.
Αναγνώστης από την εφηβική μου ηλικία, όψιμος συγγραφέας μυθιστορημάτων και διηγημάτων εδώ και 16 χρόνια, κι ωστόσο τα βιβλία που με σημάδεψαν και σε μεγάλο βαθμό με διαμόρφωσαν σε αυτό που είμαι τώρα, δεν είναι τα λογοτεχνικά έργα που έχω διαβάσει, είναι κάποια δοκίμια που σμίλεψαν με τρόπο καθοριστικό τις απόψεις μου για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον κόσμο. Είναι τα ματογυάλια με τα οποία παρατηρώ την πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Συγκροτούν μια βιβλιοθήκη του μυαλού στην οποία συχνά ανατρέχω, είτε για επιβεβαίωση, είτε για αναθεώρηση και αναστοχασμό. Πολλά από αυτά αντιφάσκουν μεταξύ τους και προκάλεσαν μέσα μου γόνιμες αντιφάσεις. Μερικές μού πήραν χρόνια πολλά για να τις συμφιλιώσω ή να τις επιλύσω, άλλες παραμένουν ακόμα και σήμερα ανεπίλυτες όπως την πρώτη μέρα. Η διαπραγμάτευσή τους βρίσκεται στη ρίζα κάθε δημιουργικής μου απόπειρας και γι’ αυτό τούς είμαι πολλαπλά ευγνώμων· υποστηρίζω μάλιστα με θέρμη το δικαίωμα στην αντίφαση, απ’ όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι, νομίζω, το πιο παραγνωρισμένο.
Η λίστα που ακολουθεί αποτελεί έναν μικρό φόρο τιμής στους πνευματικούς δασκάλους μου και στα έργα τους που με δίδαξαν όσα ουσιαστικά δεν έμαθα στα σχολεία. Τα παραθέτω με σειρά περισσότερο αξιολογική παρά χρονολογική:
- Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, των Μαρξ και Ένγκελς.
- Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους, του Ένγκελς.
- Η ερμηνεία των ονείρων, του Φρόυντ.
- Η γενεαλογία της ηθικής, του Νίτσε.
- Η φαινομενολογία του Πνεύματος, του Χέγκελ.
- Η καταγωγή των ειδών, του Δαρβίνου.
- Η διαλεκτική του Διαφωτισμού, των Αντόρνο και Χορκχάιμερ.
- Το δεύτερο φύλο, της Μποβουάρ.
- Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, του Σαρτρ.
- Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, της Χάνα Άρεντ.
- Μάζα και εξουσία, του Κανέτι.
- Ρομαντικό ψέμα και μυθιστορηματική αλήθεια, του Ζιράρ.
- Επιτήρηση και τιμωρία, του Φουκώ.
- Η κοινωνία του θεάματος, του Ντεμπόρ
- Homo ludens – Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, του Χουιζίνγκα.
Διαβάζω συχνά σε συνεντεύξεις καταξιωμένων συγγραφέων συμβουλές προς τους νεότερους ομοτέχνους τους. Δεν είμαι διασημότητα και κανείς δεν ζητά τις συμβουλές μου, πλην όμως θα είχα μία να προτείνω, και μάλιστα κάποια που δεν συναντώ συχνά γραμμένη. Πριν ασχοληθεί κάποιος με τη συγγραφή, ή παράλληλα με την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, είναι, νομίζω, πολύ χρήσιμο να έχει διαμορφώσει μία κοσμοθεωρία. Δεν το εννοώ με την έννοια της στράτευσης ή της πίστης, πολλές φορές ετούτα τα δύο δίδυμα αδέρφια λειτουργούν περιοριστικά και στενεύουν τους ορίζοντές του, περισσότερο αναφέρομαι σε έναν προσωπικό τρόπο θέασης και ερμηνείας του ανθρώπινου ψυχισμού και της κοινωνικής δομής, που επιτρέπει, πέρα από την καταγραφή και την αποτύπωση, τον στοχασμό και την διερεύνηση των κινούντων αιτίων. Σε παλαιότερες εποχές η κυρίαρχη θρησκεία προσέφερε έτοιμες όλες τις απαντήσεις· σήμερα ο επίδοξος δημιουργός χρειάζεται να τις ανακαλύψει ή να τις δημιουργήσει εξαρχής, κι αυτή είναι μια διαδικασία εξίσου επίπονη και μακροχρόνια με το καθ’ εαυτό δημιουργικό του έργο. Ευτυχώς, δεν είναι μόνος του, μπορεί να είμαστε νάνοι, έχουμε όμως το προνόμιο να πατήσουμε σε ώμους γιγάντων.
Σχoλιάστε